Reportage: jokken en liegen

We vertellen allemaal weleens een leugentje om bestwil. Maar wat als jouw kind de ene leugen na de andere vertelt? Waar ligt de grens en hoe leer je je kind de waarheid vertellen? Kinderpsychologe Tamar de Vos-van der Hoeven is de drijvende kracht achter www.opvoedadvies.nl, een steunpunt voor iedereen die vragen heeft over opvoeding en problemen met kinderen tussen de 0 en 18 jaar. We legden haar een aantal voorbeelden voor uit de praktijk.

Jokken

Moshe (4) speelt in de woonkamer als zijn moeder vanuit de keuken een harde klap hoort. Ze loopt naar de kamer en ziet de vaas met bloemen die op tafel stond kapot op de grond liggen, de bloemen ernaast. Moshe zit in de hoek van de kamer te spelen met zijn bal. “Ik heb het niet gedaan!” zegt hij met grote ogen…

Tamar: “Bij het thema ‘oneerlijk’ is het belangrijk onderscheid te maken tussen liegen en jokken. Bij jonge kinderen, zoals Moshe, die nog niet objectief naar de waarheid kunnen kijken, spreken we van jokken. Zij zijn nog niet in staat de waarheid bewust te verdraaien. Als peuters of kleuters jokken, geloven ze vaak in wat ze zeggen of ze bedoelen het anders. Ze hebben nog moeite met het zien van verbanden als oorzaak en gevolg. Als Moshe beweert dat hij de vaas niet kapot heeft gemaakt, kan dat zijn uit angst voor straf, maar het kan net zo goed een ontkenning zijn: ik heb het niet expres gedaan!”

‘Richt de aandacht niet op het kind, maar op wat er gebeurd is’

Volgens de ontwikkelingspsychologie kunnen jonge kinderen nog geen onderscheid maken tussen ‘goed’ en ‘fout’. Jonge kinderen voelen zich daarom ook niet schuldig als ze iets fouts doen. De ouders vormen het geweten. Tamar: “Kinderen weten wat wel en niet mag omdat hun ouders dat zeggen, niet omdat ze vanuit een intern geweten beseffen dat iets verkeerd is. Door het steeds herhalen van de regels leert een kind wat wel en niet mag.”

Merk je dat jouw kind heel vaak jokt? Kennelijk durft het dan de waarheid niet te vertellen. Straf je wellicht te streng? Tamar: “Wat helpt om het jokken te doorbreken, is rustig uitleggen dat je graag wil dat hij/zij de waarheid vertelt omdat je dat belangrijk vindt. Richt de aandacht, zonder beschuldiging, niet op het kind, maar op wat er werkelijk gebeurd is: ‘De vaas is kapotgevallen omdat de bal er tegenaan rolde.’ Zo leert je kind het eigen aandeel in het gebeurde te zien en krijgt het inzicht in oorzaak en gevolg. Leg ook uit waarom het gedrag waarover je kind jokt, niet gewenst is: ‘Daarom mag je niet binnen spelen met de bal, dan gaan er dingen stuk…’ Zo verschuif je de aandacht van het jokken naar het achterliggende gedrag, de oorzaak. Vraag verder niet te veel naar de bekende weg. Als je weet dat je kind de vaas heeft omgegooid, hoef je dit niet vijf keer te vragen. Beter is om rustig te constateren: ‘Ik zie dat de vaas kapot is gegaan.’ Zo ‘hoeft’ je kind niet te jokken en leert het eerlijk te zijn over zijn/haar gedrag.”

Liegen

Vanaf een jaar of 6 ontwikkelt het interne geweten. Jokken verandert in liegen: bewust de waarheid verdraaien om gevolgen van het eigen gedrag te voorkomen. Kinderen liegen om aan een straf te ontkomen, om aan verwachtingen te voldoen, om aandacht te vragen, maar ook uit onverschilligheid of schaamte.

Lies (10) houdt heel erg van snoep. Ze mag van haar ouders twee snoepjes per dag. Onder het bed van Lies vindt haar moeder een doos met koekjes en drop. Ze heeft geen idee hoe haar dochter hieraan komt. Als ze het vraagt, zegt Lies dat de doos niet van haar is en dat ze niet weet hoe die daar komt.

Tamar: “Als een kind vaak en snel gestraft wordt, zal het liever liegen dan zijn schuld toegeven. Kijk dus als ouder ook naar je eigen patroon van straffen. Ben je wellicht te streng? Sta je voldoende open voor argumenten van je kinderen? Probeer je kind duidelijk te maken dat de waarheid vertellen altijd beter is dan liegen. Om de eenvoudige reden dat de waarheid vertellen the right thing to do is. Laat dit ook merken, dus prijs je kind als het de waarheid vertelt, wat het ook gedaan heeft. Leg ook uit dat iemand die vaak liegt, uiteindelijk niet meer geloofd wordt. Ook niet als diegene de waarheid spreekt.”

Als ouder heb je natuurlijk ook een voorbeeldfunctie. Check je eigen gedrag! Als je tegen de buurvrouw zegt dat haar jurk mooi is, en vervolgens aan tafel uitgebreid uitwijdt over haar vreselijke creatie, kan je kind het idee krijgen dat liegen mag of normaal is. Tamar: “Wees ook voorzichtig met beloftes. Soms gaan dingen onverhoopt niet door en krijgen kinderen het gevoel dat er tegen ze gelogen is. Mocht je eens wat beloofd hebben en het loopt toch anders, leg dan aan je kind uit wat er gebeurd is en waarom je je niet aan je belofte kunt houden.”

Tekst Anne Bakker | Beeld Pexels.com

Wil je op de hoogte blijven van de leukste artikelen en toffe winacties? Volg Fabulous Mama magazine dan op Instagram of op Facebook!